Τα πολεμικά γεγονότα μιας δεκαετίας (μόνο), ιδίως το δράμα του Γράμμου στα 1949, αλλά και ο θρύλος της Πίνδου του 1940, είναι βαθειά ριζωμένα στη μνήμη, πολύ γνωστά. Εκείνα όμως που παραμένουν είναι τα ειρηνικά δρώμενα αιώνων των ανθρώπων τούτων των ιδίων τόπων του Γράμμου. Περίοδος προσφοράς, έργα και προσφορά στο βαλκανικό πολιτισμό, που έληξε ακριβώς πριν την έναρξη των πριν "γνωστών" αναφερθέντων. Γιατί εδώ στο Γράμμο εμφανίστηκε τούτο το ακόλουθο φαινόμενο μακράς διάρκειας, όπως είπαμε: Τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας είναι κρίκος μιας αλυσίδας χωριών οικοδόμων στη Βόρεια Πίνδο, γύρω από τον ευρύτερο ορεινό όγκο του Γράμμου. Σημειώνεται ότι στα υψίπεδα του Γράμμου κυριαρχούσε το κτηνοτροφικό στοιχείο των πλούσιων Βλάχων τσελιγκάδων με πρωτεύουσα τη Γράμμοστα (σήμερα Γράμμος), ενώ κάτω γύρω-γύρω στις πλαγιές του τα μαστοροχώρια, από τα οποία τα πιο παλαϊκά έφταναν στις παρυφές του Βυζαντίου.
